تحول در اجرای مسئولیت بین المللی دولت ها

دکتر مهدی حدادی
استادیار دانشگاه تهران

نشر دادگستر

 

 

فهرست مطالب

مقدمه 1
بخش اول: جامعه‌گرايي در نظام حقوق بين‌الملل 5
فصل اول: جامعه بين‌المللي 6
گفتار اول: اجتماع دولت‌ها به منزله جامعه بين‌المللي 7
مبحث اول: عنصرلازم برای تشکيل جامعه بين المللی: ارزش ها و منافع مشترك 8
مبحث دوم: عنصر تکميل کننده: هويت مشترک 12
گفتار دوم: عوامل تأثيرگذار بر مفهوم جامعه بين المللي 13
مبحث اول: ظهور سازمان‌هاي بين‌المللي 13
مبحث دوم: جهاني شدن 15
1 ) تعريف جهاني شدن 15
2 ) تأثير جهاني شدن بر جايگاه دولت‌ها 16
الف - جامعه مدني جهاني 17
ب – نهادهای بازار 19
گفتار سوم: «جامعه بين‌المللي درکل» مفهومي نو در نظام حقوق بين‌الملل 20
گفتارچهارم: شخصيت حقوقی مستقل جامعه بين‌المللي 23
فصل دوم: ارزش‌ها و منافع مشترک در جامعه بين‌المللي 25
گفتار اول: پيدايي ارزش‌ها و منافع مشترک 25
مبحث اول: ارزش‌هاي اساسي جامعه بين المللی 25
مبحث دوم: منافع مشترک جامعه بين المللی 28
گفتار دوم: ظهور حقوق بين الملل جامعه محور 30
مبحث اول: قواعد آمره حقوق بين‌الملل عام 32
1) پيشينه تاريخي 32
2) منشأ قدرت الزام‌آور قواعد آمره 34
3 ) قلمرو موضوعی قواعد آمره 35
مبحث دوم:" تعهدات در قبال همگان" 38
1 ) طبقه‌بندي تعهدات بين‌المللي 39
الف - تعهدات ايجاد کننده روابط دوجانبه 39
ب - تعهدات تام يا يكپارچه 39
ج-" تعهدات درقبال برخي"( تعهدات در برابر گروهي از دولت‌ها) 41
د- " تعهدات در قبال همگان" (تعهدات در برابر جامعه بين المللی در کل) 42
2) ارتباط قواعد آمره با "تعهدات در قبال همگان" 46
3) قانونمندي "تعهدات در قبال همگان " در رويه قضايي بين‌المللي 50
4) "تعهدات در قبال همگان" در آرا ديوان بين‌المللي دادگستري 52
فصل سوم: تأثير جامعه‌گرايي در تدوين و توسعه حقوق مسئوليت دولت 53
گفتار اول: ظهور چند جانبه گرايي در تدوين حقوق معاهدات 55
مبحث اول: بي اعتباري معاهدات متعارض با قواعد آمره 55
مبحث دوم: فسخ يا تعليق يک معاهده چند جانبه در نتيجه نقض آن 57
گفتار دوم: تداوم حقوق بين الملل کلاسيک در اولين تلاش براي تدوين حقوق مسئوليت دولت 58
گفتار سوم: تغيير نگرش در خصوص تدوين حقوق مسئوليت دولت (1969-1962). 61
گفتار چهارم: حرکت به سمت چندجانبه‌گرايي در خصوص رابطه مسئوليت 65
مبحث اول: بخش اول طرح مسئوليت دولت 65
1 ) موضع گزارشگر ويژه و کميسيون حقوق بين‌الملل هنگام تنظيم ماده 1 65
2 ) موضع گزارشگر ويژه و کميسيون حقوق بين‌الملل هنگام تنظيم ماده 19 67
3)موضع گزارشگر ويژه کميسيون حقوق بين الملل در زمان تنظيم ماده30 70
مبحث دوم: بخش دوم و سوم طرح مسئوليت دولت 71
ملاحظات پايانی 74
بخش دوم:استناد به مسئوليت دولت 77
فصل اول: کليات 78
گفتار اول: تحليل اجمالي بخش سوم طرح  مسئوليت بين المللی دولت 2001 78
گفتار دوم: مفهوم استناد 80
گفتار سوم: مفهوم زيان و خسارت 82
فصل دوم: دولت‌هاي زيان‌ديده 84
گفتار اول: مفهوم و طبقه‌بندي دولت‌هاي زيان‌ديده 85
مبحث اول:  دولت‌هاي زيان‌ديده در طرح مسئوليت بين المللی دولت 1996 85
1) مفهوم دولت های زيان ديده 85
2) طبقه بندی دولت های زيان ديده 87
3) تحليل ماده 40 88
مبحث دوم: دولت‌هاي زيان‌ديده در طرح 2001 90
1) الگو برداری از کنوانسيون حقوق معاهدات 1969 90
2) دولت زيان ديده در نقض تعهدات دوجانبه 92
3) دولت زيان ديده در نقض تعهدات جمعی 93
الف – دولت زيان ديده بر اثر تاثير خاص نقض تعهدات جمعی 93
ب -  دولت زيان ديده در نقض تعهدات تام يا يکپارچه 94
گفتار دوم: شرايط شکلي استناد 95
مبحث اول: اعلام ادعا 95
مبحث دوم: قابل پذيرش بودن ادعاها 98
مبحث سوم: از دست‌دادن حق استناد به مسئوليت 100
گفتار سوم: تعدد دولت‌ زيان‌ديده و دولت‌ مسئول 102
مبحث اول: تعدد دولت‌ زيان‌ديده 103
مبحث دوم: تعدد دولت‌ مسئول 105
فصل سوم: دولت‌هاي غير زيان‌ديده 109
گفتار اول: تفکيک دولت‌هاي غيرزيان‌ديده از دولت‌هاي زيان‌ديده 109
مبحث اول: ضرورت تفکيک ( موافقان تفكيك) 110
مبحث دوم: ضرورت قرارگرفتن دولت‌هاي عضو جامعه بين‌المللي به عنوان دولت‌هاي زيان‌ديده( مخالفان تفكيك) 112
مبحث سوم:  زيان حقوقي مبنايي مناسب 114
1) تمايز زيان حقوقي از زيان معنوي 114
2) تاثير مفهوم زيان حقوقي در وحدت مجدد مسئوليت دولت 117
الف- گامي بسوي جامعه گرايي 118
ب- يكپارچگي مفهوم دولت زيان‌ديده 119
ج- ادغام  نتايج عمل متخلفانه 120
گفتار دوم: وضعيت دولت‌هاي غيرزيان‌ديده در طرح 2001 122
مبحث اول: تعهدات موجد حق  استناد به مسئوليت 122
مبحث دوم: مطالبات دولت‌هاي غيرزيان‌ديده از دولت مسئول 125
1) توقف و تضمين عدم تکرار 127
2) مطالبه جبران خسارت 127
مبحث سوم: شرايط استناد به مسئوليت 129
1) اعلام ادعا 130
2) قابل پذيرش‌بودن ادعا 130
3) از دست‌دادن حق استناد به مسئوليت 131
گفتار سوم: استناد به مسئوليت از طريق حمايت ديپلماتيک و استناد دولت‌هاي غيرزيان‌ديده 133
مبحث اول: حمايت ديپلماتيک در طرح 2006 133
مبحث دوم: تمايز استناد به مسئوليت در طرح 2006  ازطرح 2001 135
گفتارچهارم: اقامه دعاوي دولت‌هاي غيرزيان‌ديده  نزد مراجع قضايي بين‌المللي 139
مبحث اول: تفکيک حق اقامه دعوا  از مسئله صلاحيت 140
مبحث دوم: ابهام در جايگاه اقدام از طرف عموم 145
مبحث سوم: تاثير "تعهدات در قبال همگان"  بر حق اقامه دعوي 146
1) مقدمات حکم بارسلونا تراکشن 147
2) استدلال‌هاي متقابل در رد مقدمات حكم بارسلونا تراكشن 149
الف- مقدمات حكم اظهارنظري منفرد 150
ب_ مقدمات حکم و فقدان رابطه حقوقي 151
ج- تعارض در متن حکم 154
د- جامعه بين‌المللي به عنوان يگانه ذي‌نفع 156
مبحث چهارم: اشکال حضور دولت‌هاي غير زيان‌ديده در ديوان بين‌المللي دادگستري 158
1) دولت غيرزيان‌ديده به عنوان خواهان 158
2) ورود ثالث دولت غيرزيان‌ديده 159
3) درخواست اقدامات موقتي 162
4) رضايت دولت غيرزيان‌ديده در رسيدگی هاي مشورتي 163
گفتار پنجم : استناد به مسئوليت نزد دادگاههای داخلی دولت‌هاي غيرزيان‌ديده 164
ملاحظات پايانی 167
بخش سوم: توسل به اقدامات متقابل 170
فصل اول : پاسخ سازمان يافته به نقض شديد قواعد اساسي حقوق بين الملل 172
گفتار اول: توسل به سازو کارهای موجود سازمان ملل متحد 173
گفتار دوم: نامناسب بودن سازو کارهای موجود سازمان ملل 176
گفتار سوم : سازو کارهای پيشنهادی 178
مبحث اول : ترتيبات منطقه ای فصل هشتم منشور ملل متحد 179
1) مفهوم اقدامات اجرايي در ماده 53 منشور 180
2) رويه شورای امنيت 182
مبحث دوم : استفاده ترکيبی از ارکان موجود سازمان ملل متحد 184
فصل دوم : اقدام متقابل در نظام حقوق بين‌الملل 187
گفتار اول: اقدام متقابل و ضمانت اجرا در نظام حقوق بين‌الملل 188
مبحث اول: مفهوم ضمانت اجرا 188
مبحث دوم: مفهوم اقدام متقابل و تمايز آن از اصطلاحات مشابه 189
مبحث سوم: رابطه ميان ضمانت اجرا و اقدامات متقابل 191
گفتار دوم: اقدام متقابل در طرح 2001 193
مبحث اول: هدف و محدوديت‌هاي اقدامات متقابل 195
مبحث دوم: خدشه‌ناپذيربودن برخي از تعهدات بين‌المللي 197
مبحث سوم: رعايت اصل تناسب 198
مبحث چهارم: شرايط شکلي توسل به اقدامات متقابل 200
گفتار سوم: مسئله خود قضاوتي در اقدام متقابل 201
مبحث اول: کنترل مستقيم اقدامات متقابل 202
مبحث دوم: کنترل غيرمستقيم اقدامات متقابل 204
فصل سوم: توسل به اقدامات متقابل در جهت منافع عمومي 206
گفتار اول: ديدگاه موافقان اقدام متقابل در جهت منافع  عمومي 207
گفتار دوم : ديدگاه مخالفان اقدام متقابل در جهت نفع عمومي 211
گفتار سوم: رويه قضايي ديوان بين‌‌المللي دادگستري 214
مبحث اول: قضيه بارسلونا تراکشن 214
مبحث دوم: قضاياي ناميبيا و كاركنان ديپلماتيك و كنسولي آمريكا در تهران 216
مبحث سوم: قضيه نيکاراگوئه 217
مبحث چهارم : قضيه ديوار حائل 218
گفتار چهارم : رويه بين‌المللي 220
مبحث اول: عملکرد دولت‌ها 220
1- نمونه‌هايي از رويه دولت‌ها 221
الف- ايالات متحده-  اوگاندا(1978) 222
ب- برخي دولت‌هاي غربي- لهستان و اتحاد جماهير شوروي(1981) 222
ج_ اقدامات جمعي عليه آرژانتين(1982) 222
د- ايالات متحده- آفريقاي جنوبي(1986) 222
هـ - اقدامات جمعي عليه عراق(1990) 223
و- اقدامات جمعي عليه جمهوري فدرال يوگسلاوي(1998) 223
ز- هلند- سورينام (1982) 224
ح-دولت‌هاي عضو جامعه اروپا- جمهوري فدرال يوگسلاوي(1991) 224
2 - ارزيابي رويه دولت‌ها 225
الف- ارزيابي اوليه 226
ب- استدلال‌هاي متقابل 227
1- مناسبت مفهوم "در قبال همگان" 227
2 - گزينشي بودن رويه 229
3- سلطه رويه غربي 230
4 - فقدان اعتقاد حقوقی ( عنصر معنوی عرف) 232
5 - شرط اقدام جمعي 233
مبحث دوم: تفاسير دولت‌ها در خصوص کار کميسيون حقوق بين‌الملل در مورد مسئوليت دولت 234
1) تفاسير صورت‌گرفته در بررسی و قرائت اول 236
2) تفاسير صورت‌گرفته در بررسی و قرائت دوم 238
گفتار چهارم: طرح 2001 و شيوه جايگزين 242
ملاحظات پايانی 244
نتيجه‌گيري نهايي 247